Historia

Tekst, za zgodą autora, pochodzi z książki pt.: "Turawa w grafice i słowie Waltera Świerca"

Turawa

Turawę we wczesnym okresie nazywano Byczyną (od byk). Później zmieniono nazwę na Turawę (od tur-byk). Najprawdopodobniej od tych właśnie wyrazów pochodzi jej nazwa. Jest to uzasadnione tym bardziej, że prowadzono tu na szeroką skalę hodowlę bydła.Pierwsze dokumenty katastralne z lat 1504, 1521 i 1526 wymieniają dwie miejscowości o nazwie Kuchary - miejsca prowadzenia hodowli bydła. Dokument z 1552 roku wskazuje właściciela Kuchar - Jerzego von Koenigsfelda. W kolejnym zapisie z 1562 r. pojawia się Turawa. Zanim jednak stała się samodzielną miejscowością upłynęło prawie dwieście lat. Stało się to dopiero w XVIII wieku, w okresie kiedy dobrami turawskimi władał Loewenkron oraz rodzina Gaszynów. W wieku XVI Turawa należała do Kotorza Wielkiego. A do 1596 r. jej właścicielką była Katarzyna Kokorz von Kamnetz. Majątek odziedziczyła jej wnuczka Katarzyna Sedlnitzky von Choltitz, która wyszła za mąż za barona Andrzeja Kochtitzkiego. W 1629 roku Katarzyna Kochtitzky z domu Sedlnitzky sprzedała Turawę Janowi von Dubrawka z Lassowitz Skórkowa. W roku 1638 kompleks dóbr turawskich nabył baron Mikołaj von Blankowsky. Kolejnym właścicielem Turawy, od

roku 1650, był Jan Blankowsky i jego syn Bogusław Ernest szambelan cesarski. W kwietniu 1712 roku syn Bogusława Ernesta, Franciszek Karol von Blankowsky sprzedał dobra Marcinowi Scholtzowi von Loewenkronowi panu na Wieszowej, Kunard i Niwodzie. Rozpoczął on budowę pałacu. W tym czasie w Turawie obok młyna było jedynie sześć budynków zamieszkałych przez służbę. W marcu 1706 roku mieszczański ród Scholtza został wyniesiony do czeskiego stanu szlacheckiego, zyskując prawa do herbu i nazwiska Scholtz von Loewenkron. W herbie miał pędzącego konia, a w klejnocie czarne skrzydło. Ten bogaty, górnośląski szlachcic rozbudował wieś, a w ostatnich latach swojego życia zbudował w Turawie swoją siedzibę, tj. południowe skrzydło obecnej budowli. Zmarł 23 lutego 1731 r. w Turawie, mając 72 lata.Dobra Marcina przejął po nim nieletni syn Antoni. Jako młody chłopak uczęszczał do gimnazjum jezuitów, a następnie ukończył studia prawnicze. Nie wiadomo jednak na jakim uniwersytecie ani też kiedy uzyskał tytuł radcy sprawiedliwości. W roku 1746 ożenił się z Anną

Barbarą von Garnier - córką Piotra Garniera z Lublińca. Z sześciorga ich dzieci zmarły wszystkie z różnych przyczyn, w bardzo młodym wieku. Sam Antoni von Loewenkron zmarł w 1759 roku mając zaledwie 44 lata i nie pozostawił po sobie żadnych spadkobierców. W swym krótkim życiu zdążył jednak dobudować w 1751 r. do rozpoczętego przez ojca Marcina pałacu, kaplicę w kształcie wieży, wyposażoną w zegar i dzwon. Wdowa Anna Barbara von Loewenkron w roku 1760 wyszła po raz drugi za mąż za hrabiego Franciszka

von Gaschin z Żyrowej. Już w rok później, bo 1761 r., do istniejącego budynku pałacowego dobudowano od północy jedno skrzydło wraz z bramą wjazdową, a na piętrze trzy pokoje. W roku 1804, w wieku 78 lat, zmarła hrabina Anna Barbara. Na mocy dokumentu z 1794 roku zatwierdzonego 7 kwietnia 1804 roku dobra turawskie przeszły w ręce krewnych zmarłej i pierwszym właścicielem dóbr majoralnych został syn brata Anny Barbary - Franciszek Xawery von Garnier. Po jego śmierci majorat turawski liczył 33 791 mórg. Od 1838 r. włościami turawskimi władał jego syn Franciszek Serafin, który w sierpniu 1841 r. otrzymał tytuł hrabiowski. Ów tytuł przechodził na kolejnych właścicieli Turawy. Turawa liczyła wtedy 581 mieszkańców, z których 14 zajmowało się rzemiosłem. Posiadała szkołę katolicką z nauczycielem i pomocnikiem, nadleśnictwo, młyn

 

wodny, cegielnię, dwa piece hutnicze, staw rybny, lasy obfitujące w dziczyznę. Szóstym  i ostatnim zarazem właścicielem majoratu z rodziny Garnierów był hrabia Hubertus. Urodził się w 1874. Zmarł w 1952 r. w Unstawössen w Bawarii. Był deputowanym do parlamentu pruskiego. Był także jednym z nielicznych z rodziny Garnierów, który postarał się o dalszą rozbudowę zamku. Dołączył bowiem do nowego skrzydła zamkowego, wybudowanego wcześniej przez Karola, jeszcze jedno. Zapewne chodziło tu o połączenie obu skrzydeł łącznikiem. Prócz tego pozostawił całkowicie przebudowane i odnowione wnętrze zamku.Grobowiec rodziny Garnierów został zbudowany pod koniec XIX wieku. Kaplica była jednym z piękniejszych obiektów sakralnych na terenie Turawy. W części podziemnej znajdowały się trumny, sama zaś kaplica pełniła funkcję kościoła. Pochówki odbywały się także na niewielkim cmentarzu otaczającym kaplicę. Po roku 1945 obiekt był systematycznie dewastowany. Barbarzyńskie zachowania osób otwierających grobowiec, zmusiły ówczesne władze powiatowe w Opolu do jego wyburzenia. Likwidacja kaplicy i cmentarza nastąpiła w latach sześćdziesiątych.

Bierdzany

Najwcześniejsze zapisy o wsi pochodzą z 1279 r. Należy jednak przypuszczać, że wieś powstała dużo wcześniej. Nazwa miejscowości ulegała zmianom: Bierdzan, Bircan, Berdzan, Burzany, Bierczana, Burdzan, Burkardsdor by ostatecznie w roku 1945 powrócić do nazwy Bierdzany. W XVII wieku w Bierdzanach znajdował się młyn wodny, tartak, gorzelnia, leśniczówka, dwa folwarki i szkoła. Pierwszą drewnianą kaplicę wybudowano w

Bierdzanach w roku 1410. Przyjmuje się iż stojący do dziś, drewniany kościół, ze swoim niezwykłym bogactwem ikonograficznym i artyzmem wykonanych dzieł, powstał w 1711 roku. Jest to data wyryta na jego podmurówce. Odkrycie w kościele starszych malowideł, w latach osiemdziesiątych naszego stulecia, pozwoliło zweryfikować tę datę i uznać ją za rok rozbudowy świątyni. Szczególne zasługi na tym polu dzięki hojności i wyczuciu artystycznemu miała rodzina von Loewenkron, a zwłaszcza Anna Justyna będąca w latach 1746-1754 właścicielką wsi. Główny zrąb budowli pochodzi prawdopodobnie z XVI stulecia. Trzeba jednak zaznaczyć, że tradycja historyczna kościoła i ustne przekazy mówią o początkach sięgających XIII wieku.

Kotorz Mały

Pierwsza wzmianka o Kotorzu Małym wystąpiła w roku 1295. 

Miał on trzech właścicieli: Domano, Stanico i Jacoba Cocus'a. Miejscowość lokowana była na prawie polskim. W roku 1689 wieś liczyła 19 kmieci. W 1723 zanotowano wzmiankę o sołtysie, 20 kmieciach, 14 zagrodnikach i chałupnikach. W pierwszej połowie XIX wieku we wsi znajdował się młyn wodny i było sześciu rzemieślników. Do Kotorza Małego należał również przysiółek Ogon, gdzie znajdowała się karczma i dwóch chałupników. W 1925 roku wieś zamieszkiwało 826 osób w tym 60% utrzymywało się z rolnictwa.

Kotorz Wielki

Przymiotnik "Wielki" znany jest już od 1300 roku. W 1309 r. Kotorz Wielki należał do Andrzeja z Kotorza, później do Bolka z Kotorza. W początkach XVIII wieku w wiosce był sołtys, 19 zagrodników i chałupników oraz 9 kmieci.

  W roku 1840 Kotorz Wielki zamieszkiwało 385 osób. W tym czasie wioska posiadała kościół, szkołę katolicką, szpital, olejarnie i 3 rzemieślników. W 1783 wieś liczyła 326 mieszkańców, trzy folwarki, z których jeden nazywał się Turawa - rezydencja pana feudalnego.Obecny kościół to prawdopodobnie trzecia z kolei świątynia na terenie Kotorza Wielkiego. Pierwszy kościół wg przekazów ustnych zlokalizowany był w okolicy gdzie obecnie jest jezioro. Drugi stał w miejscu dzisiejszej kaplicy grobowcowej, która jest pozostałością prezbiterium.Obecny kościół powstał za sprawą Franciszka i Anny Barbary von Gaschin. Wzniesiony został w 1782 roku. Jego konsekracji dokonał biskup wrocławski Emanuel Schymowski. W siedemdziesiąt lat później przeprowadzono remont wieży, a w 1855 r. dokonano zmian pokrycia dachu z gontu na dachówkę łupkową.

Kadłub Turawski

Wzmianka o wsi występuje w 1295 r. w dokumencie biskupa Jana III w Wrocławia. Ponownie pojawia się w urbarzu w roku 1534, jako Skadłub. Natomiast w wieku XVIII Kadłub przyjął nazwę Turawski, która przetrwała w tej formie do czasów obecnych.Wydarzeniem godnym odnotowania w Kadłubie Turawskim był przemarsz wojsk napoleońskich, który odbył się bardzo spokojnie. Z wdzięczności za to mieszkańcy zachowali groby żołnierzy francuskich, a miejsce to zwane "kierchówkiem" upamiętnili kaplicą stojącą do dnia dzisiejszego na rozwidleniu dróg ul. Opolskiej i Leśnej.Historia istnienia kościoła w Kadłubie Turawskim sięga drugiej połowy XIX wieku. Wiadomo, że w roku 1863 kościół już istniał. Urządzono go w zakupionym przez najbogatszego gospodarza Simona Panica spichlerzu z myślą przekształcenia go na kaplicę. Kościół w swym wystroju był bardzo prymitywny, ale spełniał podstawowe potrzeby religijne. Msze jednak odbywały się rzadko, często bez kapłana. Pierwszy pogrzeb odbył się w Kadłubie Turawskim w roku 1918, a w roku następnym udzielono w nim pierwszego ślubu.Wcześniej bo do roku 1679 Kadłub podlegał parafii w Kotorzu Wielkim. Tam też wierni uczęszczali do kościoła płacąc daninę od kmieci w wysokości 10 czeskich i po 2 grajcary. Natomiast od 1687 roku wieś należała już do parafii w Ligocie.Istnienie szkoły w Kadłubie Turawskim datuje się od roku 1870. Początkowo mieściła się w małym, parterowym budynku. W latach 1911-1912 dokonano pierwszej rozbudowy, natomiast w roku 1928 nadano szkole jej obecny wygląd.

Ligota Turawska

Nazwa "Ligota" wywodzi się od słów "Lhota", "Lichota", "Lgota". W brzmieniu niemieckim była to "Ellguth" lub "Ellgot". Prawdopodobnie ma ona swój związek z określeniem: licha, słaba ziemia. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1463 r. kiedy to hrabia Adam Bies - w czwartek przed św. Jakubem, w obecności księcia Mikołaja z Opola sprzedał wsie: Kotórz Wielki, Kotórz Mały, Kadłub z Ligotą za 422 marki Annie Schilhagen von Otmuth. Kolejnymi właścicielami Ligoty byli: Jan Kunowic, Wacław Srbacz, Krzysztof Sparchowic, Katarzyna Kokorz, Katarzyna Siedlnicka, Jan Dubrawka, Mikołaj Blankowsky i Anna Barbara von Gaszyn. W pierwszej połowie XVIII wieku Ligotę

zamieszkiwało 19 chłopów, 3 chłopów posiadających jedynie jednołanowe gospodarstwa, 7 pracowników najemnych w ogrodnictwie, 5 ogrodników i kilku posiadaczy owiec Wieś zamieszkiwało 37 rodzin. W drugiej połowie XIX wieku Ligota posiadała folwark, kościół katolicki i szkołę. Zamieszkiwało ją 23 chłopów, 10 zagrodników i 6 chałupników. Dalszy rozwój Ligoty Turawskiej związany był z budową jeziora turawskiego. Przesiedlono wówczas na teren Ligoty mieszkańców wiosek, znajdujących się na terenie zalewowym.Mieszkańcy Ligoty Turawskiej w zamierzchłych czasach należeli do parafii w Kotorzu Wielkim. Konsekracja własnego kościoła nastąpiła 27 listopada 1629 roku. Aktu tego dokonał Johannes Balthasar - sufragan wrocławski. Kościół spłoną w wyniku podpalenia w 1945 r.Od roku 1813 Ligota stała się samodzielną jednostką, jednak nadal podlegającą proboszczowi w Kotorzu Wielkim. Jako parafia usamodzielniła się w roku 1891. Obecny kościół konsekrowano 19 lipca 1936 r.Pierwsze informacje o istnieniu szkoły w Ligocie sięgają końca XVII wieku. Była to wówczas jednoklasowa szkoła przykościelna. Kolejny budynek z dwoma izbami lekcyjnymi pojawił się w drugiej połowie XVIII wieku. Natomiast obiekt funkcjonujący do dzisiaj zbudowano w pierwszych latach dwudziestego stulecia.

Osowiec

Powstanie wioski - osiedla wiąże się z

powstaniem Fabryki Wyrobów Metalowych, istniejącej do dziś. Dnia 17 czerwca 1785 roku król pruski Fryderyk Wielki wydał przywilej kupcom wrocławskim zezwalający na wybudowanie fabryki w Osowcu, na prawym brzegu Małej Panwi. Jeszcze pod koniec XVIII wieku uruchomiono: produkcję stali surowej, wyrobów kutych i prasowanych z blachy oraz oczyszczalnię stali surowej. Asortyment produkowanych wyrobów był bardzo szeroki i obejmował m.in. łopaty, szpadle, lemiesze, kosy, motyki, kopaczki, widły, sierpy, młotki, kilofy, grabie, piły, siekiery, topory, pilniki, kielnie murarskie, akcesoria kolejowe, dusze do żelazek i łopatki węglowe. Fabryka produkowała znaczne ilości narzędzi rolniczych, gospodarczych i przemysłowych, podobnie jak obecnie.Na terenie wsi Osowiec istnienie szkoły odnotowano już w 1790 roku. Była to szkoła ewangelicka dla dzieci rodzin przybyłych z głębi Niemiec w związku z budową fabryki.W roku 1819 miejscowość zamieszkiwały 203 osoby, a w 1830 było tu 16 domów i 236 mieszkańców. Oprócz fabryki był młyn wodny, gorzelnia, cegielnia oraz szkoła ewangelicka.

Rzędów

Rzędów powstał za sprawą hrabiny Gaszyny na terenie dawnego folwarku Rzencowa. W latach 1760-1772 nastąpił podział majątku folwarcznego. Hrabina wskazała nową miejscowość dopiero w 1785 r. Rzędów w tym czasie liczył 20 domów i 99 "dusz", w tym 12 rzemieślników, 2 krawców, powroźnik, kowal, tkacz, bednarz, stolarz, szewc, cieśla, goncarz, strycharz i kołodziej. W 1840 roku wieś liczyła 224 mieszkańców. W roku 1865 wymienionych jest 20 kolonistów, 3 zagrodników, 5 chałupników. W tym czasie istniała już szkoła podstawowa.

Węgry

Pierwsza wzmianka o wsi Wangri pochodzi z 17.11.1295 r. Przez wiele stuleci Węgry były w

posiadaniu książęcym. W pierwszej połowie XVII wieku wieś liczyła 16 kmieci, 11 zagrodników i chałupników. Przeszło wiek później, w roku 1830 w Węgrach były 74 domy, 444 mieszkańców, 90 prywatnych domów mieszkalnych, 5 budynków przemysłowych i 68 budynków gospodarczych.Węgry wraz z miejscowościami Osowiec, Kolanowice i Trzęsina należały niegdyś do parafii Kotorz Wielki, ale znaczne odległości zrodziły wśród ich mieszkańców myśl o budowie własnego kościoła. Już w 1810 roku mieszkańcy Węgier czynili starania aby pozyskać drewniany kościół Ojców Franciszkanów pw. św. Barbary z Opola. Bardziej jednak zapobiegliwi okazali się mieszkańcy Kolanowic i im przypadł on w udziale. Do budowy dzisiejszej świątyni przystąpiono dopiero w roku 1935. W październiku 1939 r. obiekt został oddany i poświęcony przez arcybiskupa Adolfa Karola Bertrama z Wrocławia.Znajdujący się w Węgrach przy ul. Opolskiej pomnik ma szczególny wygląd. Otóż składa się on z dwóch kaplic, z muru łącznika oraz centralnie stojącego krzyża. W 1837 r. postawiono krzyż i wybudowano lewostronną kaplicę z figurą św. Urbana - patrona wsi. W latach 1936-1937, a zatem sto lat później dobudowano drugą kaplicę Najświętszej Marii Panny oraz mur łącznikowy. W każdej z wymienionych kaplic zawieszono dzwon, z tym jednak, że jeden z nich w okresie II wojny światowej zdjęto i przetopiono. Tablice pamiątkowe ufundowano w 1937 i 1993 roku, umieszczając na nich nazwiska osób, poległych i zaginionych, z terenu wsi Węgry, w pierwszej i drugiej wojnie światowej.Pierwszy budynek szkolny w Węgrach wybudowano w 1879 r. Taka data widnieje na jego kolumnie. W okresie międzywojennym wzniesiono nowy obiekt szkolny z czterema klasami, w których młodzież miała możliwość ukończenia ośmiu oddziałów szkoły podstawowej.Należy wspomnieć również o moście na rzece Mała Panew, który należy do najpiękniejszych obiektów architektonicznych na terenie gminy. Został zbudowany w 1903 roku w oparciu o dokumentację i koncepcję włoską. Przetrwał okres dwóch wojen światowych i do dziś spełnia swoją funkcję.

Zakrzów Turawski

Pierwsza notatka o Zakrzowie Turawskim pojawiła się w roku 1593. W roku 1644 Zakrzów Turawski należał do Zębowic. Właścicielami byli Klemens Niesłów oraz Wacław Paczyński. Odkupili oni ziemię od wolnego chłopa Walentego Brysia. W 1679 roku Zakrzów należał do pana Blankowskiego. W XVII wieś posiadała własny młyn i kaplicę, której data powstania nie jest znana. Pod koniec XVIII wieku wieś liczyła 6 kmieci,

10 chałupników i 16 zagrodników.Drewniany kościół, istniejący do dziś, a stanowiący jeden z dwóch na terenie gminy, klejnot architektury sakralnej, wybudowano w roku 1754.

Potwierdza to odlew umieszczony po prawej stronie wieży kościelnej, na którym znajduje się data budowy obiektu. Ciekawostkę stanowi ustna legenda mówiąca o lokalizacji kościoła. Otóż zakupione i zwiezione drewno na budowę kościoła składowane między Ligotą Turawską, a Zakrzowem Turawskim, w ciągu nocy zmieniło miejsce położenia, kościół zatem wybudowano tam gdzie "nieznane siły" ulokowały ów materiał budowlany. Od wielu już lat ten drewniany kościół nie pełni funkcji domu bożego. Po wybudowaniu nowej świątyni, bardziej dostosowanej do współczesnych potrzeb, jest tylko cennym zabytkiem na szlaku kościołów drewnianych, od Leśnicy do Olesna.Szkołę w Zakrzowie Turawskim wybudowano dopiero w roku 1847, wcześniej dzieci z tej miejscowości uczyły się w Biestrzynniku. W budynku szkolnym znajdowało się mieszkanie dla kierownika szkoły oraz jedna klasa dla uczniów. Z biegiem lat szkołę rozbudowano tak, że w okresie międzywojennym były już cztery przestronne klasy, w których uczyło się w pewnych okresach nawet 160 uczniów. Już wtedy dzieci na ogół kończyły osiem oddziałów szkoły podstawowej.

Zawada

Rozwój urbanistyczny i ludnościowy Zawady przypadł na pierwsze lata naszego stulecia. W roku 1921 liczyła ona 547 mieszkańców, cztery lata później - 851, w 1939 roku liczba mieszkańców zwiększyła się do 1209 osób. Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców zwiększała się ilość zabudowań. Odnotowano, że w roku 1925 było ich 132.

Herb

Herbem gminy jest wizerunek nawiązujący do uwarunkowań fizjograficznych gminy. Na tle niebieskiego nieba zachodzące do połowy tarczy słońce koloru ugier złoty, w części środkowej herbu fale, skrzyżowane dwa wiosła koloru ugier złoty, w dolnej części herbu ryba koloru ugier złoty z podwiniętą ku górze głową i częścią ogonową.